ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ

Δεν έχουν όλοι οι άγγελοι φτερά. Μερικοί τάχουν χάσει και δεν μπορούν πιά να πετάξουν. Μπορούν όμως μιά νύχτα με φεγγάρι, δίπλα στην θάλασσα εκεί που σκάει το κύμα, να σε κάνουν εσένα να πετάξεις. Αρκεί να αντέχεις να ακούς άλλους να λένε ότι της νύχτας τις δουλειές τις βλέπει η μέρα και γελά και να γελάς κι εσύ ξέροντας ότι η νύχτα γελάει πάντα τελευταία... Και όποιος γελάει τελευταίος, γελάει πάντα καλύτερα.

Μιά τέτοια νύχτα λοιπόν, μιά φορά και έναν καιρό κάπου στην Νότια Γαλλία, σκεφτόμουν ότι τελικά όντως είμαστε αυτό που κάνουμε, όχι αυτό που λέμε. Αυτό που κάνουμε συχνά, καθημερινά, αυτό που συνηθίσαμε να κάνουμε. Είμαστε ο τρόπος που μιλάμε, ο τρόπος που ντυνόμαστε, είμαστε η καθημερινή μας συμπεριφορά. Οι πράξεις μας, πάντα οι πράξεις μας που δεν στομώνει η κόψη τους από την ρουτίνα, οι πράξεις μας, ποτέ τα λόγια μας. Ούτε καν η διάθεση και η θέλησή μας να κάνουμε έστω το καλό, εκτός και αν αυτή η θέληση είναι πλαισιομένη με την ικανότητα να το κάνουμε. Μόνο τότε.

Ο λόγος (εκείνο το περίφημο "γιατί") που κάνουμε αυτό αντί εκείνο, καθορίζεται από κάτι εσωτερικό και θεμελιώδες που λέγεται αξία, η δε απόσταση των πράξεών μας από τις αξίες μας - η καλύτερα η απουσία της - είναι αυτό που εγώ ονομάζω αξιοπρέπεια. Αυτή μας καθορίζει ως οντότητες. Η αξιοπρέπειά μας. Και εξηγούμαι.

Τα δύο άκρα δεν ελέγχονται. Η γέννησή μας και κατά συνέπεια ο θάνατός μας δεν είναι στο χέρι μας. Αυτό όμως που είναι στο χέρι μας σε έναν μεγάλο βαθμό βρίσκεται στο βασίλειο της επιλογής, στο μεσοδιάστημα δηλαδή που αποκαλούμε ζωή. Οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε κάν σκέφτονται ότι κάποια στιγμή πρέπει να πάρουν μία απόφαση (ότι πρέπει να επιλέξουν) για το πώς θα ήθελαν να ζήσουν. Αγονται και φέρονται από τα κύματα της ανθρώπινης λαοθάλασσας που τους περιβάλλει όπου ο ένας ακολουθεί τον άλλον πιστεύοντας ότι ξέρει που πάει, ικανοποιούνται με αυτό και δεν προβληματίζονται για κάτι παραπάνω.

Υπάρχουν όμως ορισμένοι που κάποια στιγμή την παίρνουν αυτήν την απόφαση ενσυνείδητα - έχει σημασία αυτό - και την κάνουν φίλτρο μέσα από το οποίο βλέπουν πλέον τα πάντα. Την κάνουν θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται μία ολόκληρη ζωή, όπως ακριβώς θεμελιώδη είναι για παράδειγμα και τα αξιώματα στα μαθηματικά, οι "αποφάσεις" δηλαδή που κάποτε πήραμε και που πλέον, καλές κακές, δεν αμφισβητούνται. Πάνω σε αυτά τα αξιώματα χτίζονται τα θεωρήματα, οι λογικοί συνειρμοί που ορίζουν τα διαδικαστικά στην επαγωγική μαθηματική (φιλοσοφική) σκέψη. Οσο οι πράξεις μας - που οδηγούνται από τα θεωρήματα - είναι σύμφωνες και συγχρονισμένες με τις αξίες μας - τα αξιώματα - έχουμε αξιοπρέπεια. Οταν συμβιβαζόμαστε, αποσυντονιζόμαστε και απέχουμε στην πράξη από τις αξίες μας, δεν έχουμε.

Αυτό ακριβώς λοιπόν είναι το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα σήμερα, η έλλειψη αξιοπρέπειας. Αν το αμφισβητείτε, αναλογιστείτε πόσο εύκολα λυγίζει - ή σπάει - κανείς όταν δελεαστεί με την ελπίδα για κάτι που θυμίζει ζωή (μιά υπόσχεση για μεγαλύτερες παροχές, μία ερωτική πρόκληση) ή απειληθεί με τον φόβο που πάντα τελικά ακουμπάει στον θάνατο (μείωση παροχών, απόρριψη, κλπ). Τα δύο άκρα δεν φεύγουν ποτέ από την "ζωή" μας και κάποιοι ξέρουν να τα χρησιμοποιούν καλά προς συμφέρον τους. Το είπε άλλωστε και ο αρχιερέας της διαπλοκής και κύριος υπαίτιος της αφαίμαξης της Ελλάδος με τον Πελοπονησιακό Πόλεμο, ο Αθηναίος Περικλής: "Δύο πηδάλια χρειάζεσαι για να κυβερνάς τον λαό, τον φόβο και την ελπίδα".

Και τώρα πλέον μπορούμε να μιλήσουμε για Θερμοπύλες και Μαραθώνες με άλλα μυαλά. Τώρα μπορεί να γίνει κατανοητό τι ήταν αυτό που τους ξεχώριζε τους αρχαίους και χιλιάδες χρόνια μετά, ακόμη μιλάμε για εκείνους και τα επιτεύγματά τους. Πόσο μεγάλη ήταν τελικά αυτή η αξιοπρέπεια των αρχαίων Αθηναίων και Πλαταιέων, Σπαρτιατών και Θεσπιέων... Ο φόβος του θανάτου, όταν μπροστά τους παρετάχθησαν εκατοντάδες χιλιάδες εχθρών, δεν κατέστει ικανός να τους λυγίσει. Δεν επέτρεψαν στις πράξεις τους απόσταση από τις αρχές τους. Ουκ εών φεύγειν ουδέν πλήθος ανθρώπων εκ μάχης, αλλά μένοντας εν τη τάξει επικρατέειν ή απόλλυσθαι, έλεγε ο "άγραφος" νόμος των Λακεδαιμονίων, η αξία τους, η απόφασή τους δηλαδή για το πώς ήθελαν να ζήσουν την ζωή τους και αυτό ακριβώς έκαναν με μηδενική απόκλιση. Ακόμη κι αν σήμαινε ότι θα πέθαιναν.

Μπορούμε να μιλήσουμε όμως και για το σήμερα και να πούμε πολλά, πάρα πολλά. Είμαι σίγουρος ότι τα αντιλαβάνεστε και τα παραλείπω για να μην κουράσω. Ενα είναι όμως σίγουρο: οι αντιστάσεις των νεοελλήνων στο δέλεαρ της ελπίδας και στην απειλή του φόβου, είναι σχεδόν μηδενικές και δεν έχουν την παραμικρή σχέση με εκείνες των προγόνων τους που μας χάρισαν Μαραθώνες και Σαλαμίνες, εποποιίες του 40, αλλά και μια μεταγενέστερη Ελλάδα ασφαλή, χαρούμενη, μιά Ελλάδα "Ελληνική", σαν καρτ ποστάλ, με το χαμόγελο να βασιλεύει στα πρόσωπα του λαού της. Το πολιτικό σκηνικό των τελευταίων δεκαετιών επιβεβαιώνει περίτρανα τον ισχυρισμό μου. Οσο για την απόσταση των πράξεών τους από τις αρχές τους, τί να προσμετρήσει κανείς όταν οι αποφάσεις τους αλλάζουν συχνότερα από τον καιρό και οι πράξεις τους έχουν αντικατασταθεί ολοσχερώς από τα λόγια;

(ΗΚ)